Behalve het weer is er in Nederland misschien wel niets zo veelbesproken als de omgang met misdaad en straf. Iedereen heeft daar wel een mening over. Veelbesproken is het onderwerp zeker in het Nationaal gevangenismuseum. Sterker nog, het is daar ‘het gesprek van de dag’. Het is overigens bepaald geen straf om eens te gaan kijken in dat bijzondere museum in een voormalig werkgesticht in Veenhuizen. Een verkenningstocht door het museum is zonder overdrijven een uitermate boeiende belevenis voor jong en oud.
Het museum informeert op interactieve wijze over de omgang met misdaad en straf in Nederland vanaf 1600 tot nu. Je kunt er een moderne gevangenispoort zien, maar ook heel veel historische objecten, zoals een pijnbank, hand- en voetboeien, een dwangbuis en dergelijke. Er zijn cellen en celdeuren uit verschillende perioden, een voorbeeld van een luchtplaats en mobiel erfgoed, zoals arrestantenwagens. Een hele aparte ervaring is een rondrit in een ‘boevenbus’. Gewoon doen! Het kan geen kwaad, zou ik zeggen.
Gevangenisdorp
In het gevangenismuseum wordt ook aandacht besteed aan de geschiedenis van Veenhuizen als gevangenisdorp. Alias Berger is een van de mensen, die er een lied over schreven, dat eindigt met de woorden: Veenhuizen zonder wacht en zonder deur, stelt iedereen die vluchten wil teleur. Je openheid deed velen van ons hopen, als hij tenminste heel, heel hard kon lopen.
In plaats van wegvluchten komen inmiddels meer dan honderdduizend mensen uit vrije wil jaarlijks naar Veenhuizen. Een bezoek aan het dorp is dan ook zeer de moeite waard. Het dorp telt meer dan honderd rijksmonumenten en kent een strakke structuur van kaarsrechte lanen, vaarten en wijken. Bijzonder om te zien.
Veenhuizen in de provincie Drenthe is van oorsprong een veenontginningsdorp. Toen er in 1823 drie grote gestichten werden gebouwd voor bedelaars, landlopers en wezen kreeg het dorp een heel ander aanzien. De Maatschappij van Weldadigheid wilde door middel van arbeid op het land en in de vervening heropvoeden. Aanvankelijk bood men arme gezinnen uit de grote steden de gelegenheid vrijwillig naar Drenthe te komen en zich daar in koloniën te vestigen. Omdat blijkbaar niet iedereen uit vrije wil deze oplossing wilde kiezen, bouwde de Maatschappij in onder meer Veenhuizen dwanggestichten, waarvan een aantal nu verheven is tot rijksmonument.
Pauperparadijs
Met name de monumenten vertellen het verhaal van Veenhuizen, dat omwille van de dwanggestichten vroeger ook wel Hollands Siberië werd genoemd. Een indrukwekkend, schrijnend, maar ook immens intrigerend verhaal. Ik wil u in dat verband graag ook wijzen op het theaterspektakel Pauperparadijs, gebaseerd op het gelijknamige boek van Suzanna Jansen over Veenhuizen. ‘Crimineel’ goed, om zo maar eens te zeggen en tegelijk zeer verhelderend over de werkomstandigheden van destijds in de dwanggestichten. Het geeft je een indringend inkijkje in het leven van vroeger. Overigens zijn verschillende strafinrichtingen in Veenhuizen anno 2017 nog steeds operationeel. In totaal verblijven er zo’n duizend gedetineerden. Het dorp zelf telt ruim 1200 inwoners.
Bijzondere architectuur
Zoals gezegd kent Veenhuizen anno 2017 een grote groep rijksmonumenten. Een daarvan is bijvoorbeeld Klein Soestdijk. Deze bijzondere woning is in 1859 gebouwd als directeurswoning. Andere bijzondere dienstwoningen zijn onder meer de voormalige domineeswoning Geestkracht, de Apothekerswoning Nauwgezetheid en de dokterswoning Humaniteit. Allemaal behoren ze tot gebouwen met uitzonderlijke architectuur en zijn grote bezienswaardigheden. Tot die bezienswaardigheden behoort onder meer ook het industriecomplex Maallust met een bierbrouwerij. Op Maallust vond de verwerking plaats van landbouwproducten. De brouwerij bevindt zich in het gebouw van de vroegere graanmaalderij van het Gevangenisdorp. .
Mooie natuur
Naast architectonische hoogstandjes is er in Veenhuizen ook veel kunst en met name ook natuur te vinden. Prachtige wandel- en fietsroutes voeren de bezoeker langs de meest bezienswaardige plekken, waar het gevangenismuseum onderdeel van uitmaakt, maar bijvoorbeeld ook de ijskoepel en een stoomspinnerij.
Spaansche Kerkhof
Ook voeren de meeste routes langs het Spaansche Kerkhof. Dit is feitelijk niet meer dan een heuvel waarvan men vermoedt dat daar de kapel heeft gestaan van het laat-middeleeuwse Veenhuizen. Volgens overlevering zou het dorp ooit bestaan hebben uit zeventig erven. Historische gegevens en vondsten van menselijke botresten maken het waarschijnlijk dat de heuvel ooit werd gebruikt als begraafplaats. Uit tal van aardewerkvondsten uit de omgeving blijkt dat Veenhuizen in de veertiende eeuw redelijk welvarend moet zijn geweest.
Herinneringswaardig
Anno 2017.is het dorp vooral rijk aan historische schatten. Je kunt er heel wat vinden als je er even wat verder spit. Met recht een dorp om te ontdekken, te ervaren en te beleven. Een uniek dorp dat ervaringen met meebrengt, die de bezoeker zich nog lang zal heugen. Wilt u niet alleen uit vluchtige herinneringen van een kort bezoek putten, maar langer genieten van Veenhuizen en haar omgeving in het prachtige Drentse? Dat kan! Mogelijkheden zijn er te kust en te keur. Kijk voor een meerdaags verblijf maar eens op hotelarrangementen in Drenthe op Goedverblijf.nl.